Qua 20 năm nghiên cứu và giảng dạy với vai trò như các “bác sĩ ngôn ngữ”, cô Angel Trần cùng các giảng viên Việt Nam Hiếu Học tại Mỹ đã biên soạn giáo trình Phát âm chuẩn & Âm vị học ngôn ngữ Anh, nhằm giúp học sinh, sinh viên Việt Nam xây dựng kiến thức hệ thống âm vị ngôn ngữ Anh, ngữ âm học cấu âm, thực hành phát âm đúng, chuẩn, rõ ràng, là cơ sở để thuyết trình, hùng biện và phản biện tiếng Anh như người bản xứ.
Giao tiếp, nghe nói, phản xạ tiếng Anh luôn là trở ngại lớn gây tâm lý lo sợ và thiếu tự tin không chỉ đối với người Việt. Tâm lý sợ nói sai, ngại nói ra khi người nghe không hiểu do phát âm không chuẩn, thói quen dịch từ Việt sang Anh trước khi nói, bí từ, sử dụng từ ngữ không phù hợp… Phát âm tiếng Anh chuẩn là cơ sở đầu tiên của kỹ năng nói.
Phát âm tiếng Anh không tốt dù học cùng giáo viên bản ngữ? Học tiếng Anh từ rất lâu nhưng khi sử dụng đến 2 kỹ năng nghe và nói lại trở nên ấp úng? Bạn nhận ra trong lúc đối thoại, cách họ nói không như mình nghĩ, và khi mình phản hồi, người nghe lại tỏ ra khó hiểu?
Cùng các giảng viên Việt Nam Hiếu Học tìm hiểu về Articulation (Cách phát âm đúng và rõ ràng) và Phonology (Âm vị học). Không thể xây một toà nhà khi chưa sẵn sàng một nền móng vững chắc. Dù là giáo viên bản ngữ (Mỹ, Anh, Úc, Canada) hoặc giáo viên từng là du học sinh tốt nghiệp hạng ưu, nếu giáo viên không từng được học và nghiên cứu chuyên sâu về Âm vị học/Ngữ âm ngôn ngữ Anh, và nếu như giáo viên không hiểu sâu ngôn ngữ tiếng Việt, và chưa có nhiều kinh nghiệm giảng dạy, chỉnh phát âm sai cho học sinh/người Việt Nam, bạn không nên thất vọng khi họ không thể giúp bạn. Bởi học tiếng Anh là nghiên cứu một kho tàng ngôn ngữ với hệ thống âm vị hoàn toàn khác biệt so với tiếng Việt, và ngôn ngữ này chứa đựng quá nhiều những trường hợp ngoại lệ và bất quy tắc, kể cả trong cách phát âm.
Thí dụ: người Việt học phát âm, nói tiếng Trung, tiếng Hàn, tiếng Nhật sẽ dễ dàng hơn rất nhiều so với tiếng Anh hay tiếng Pháp, bởi có sự chia sẻ một phần lớn chữ Hán-Việt, Hán-Hàn, Hán-Nhật và nhiều tương đồng ngôn ngữ khác. Một thực tế, rất nhiều cựu du học sinh Anh, Mỹ, Úc, Canada sau nhiều năm học tập, nghiên cứu, bảo vệ luận văn ở nước ngoài trở về Việt Nam nhưng khả năng nói và phát âm tiếng Anh của nhiều người trong số họ vẫn không chuẩn, chưa bàn đến Accent (giọng địa phương).
Mặc dù cùng sử dụng chung hệ thống chữ La-tinh, tiếng Việt và tiếng Anh có quá nhiều khác biệt trong cách đọc, trọng âm, dấu và ngữ điệu, dẫn đến khó khăn lớn trong việc tiếp xúc với ngôn ngữ này ban đầu. Và đặc biệt khi đã được dạy sai, phát âm không đúng, hay nặng hơn, phần đông người Việt không được học để hiểu về âm vị học ngôn ngữ Anh, dẫn đến người học sẽ rất sợ khi “phải” nói tiếng Anh. Khi đã được học phát âm đúng đồng nghĩa với việc khả năng nghe của bạn sẽ cải thiện đáng kể. Trở nên tự tin khi giao tiếp vì tiếng Anh đã không còn là rào cản giữa bạn và mọi người.
Học phát âm giọng Anh-Mỹ (American English) hay giọng Anh-Anh (British English)?
Giọng Anh–Mỹ
Bạn thường được nghe giọng này trên phim ảnh, các bài hát… Đây là giọng Mỹ phổ thông và được xem là quy chuẩn. Dù mỗi vùng miền đều có giọng địa phương, nhưng sự khác biệt không đáng kể. Khi sử dụng giọng Anh-Mỹ, bất cứ ai nói tiếng Anh đều có thể hiểu bạn dễ dàng. Có rất nhiều tài liệu, phim ảnh, các chương trình truyền hình dùng giọng này. Vì vậy việc tìm nghe và học tập sẽ đơn giản hơn.
Giọng Anh–Anh
Đây được xem là giọng chính thống, giọng của tầng lớp trên – “Queen’s English”. Dù chỉ được nói bởi thiểu số người Anh nhưng lại khá phổ biến trên phim ảnh truyền hình. Giọng Anh-Anh có phần nặng hơn giọng Anh-Mỹ và khá khó nghe với những ai mới tiếp xúc tiếng Anh. Và tất nhiên, nếu bạn nói giọng “nữ hoàng”, mọi người nói tiếng Anh sẽ hiểu bạn. Bên cạnh đó, các từ điển Anh-Anh lại mang tính học thuật và truyền thống hơn so với các từ điển Anh-Mỹ.
Cách phát âm IPA
Bảng phiên âm IPA khác xa với bảng chữ cái, do đó khi chỉ nhìn vào mặt chữ thì không thể phát âm chính xác. Việc học và ghi nhớ bảng ký tự phiên âm giúp học viên không chỉ phát âm chuẩn, nói tốt mà còn nhận ra các âm tiết khi nghe.
Bảng IPA tiếng Anh có 44 âm (sounds), gồm 20 nguyên âm (vowels) và 24 phụ âm (consonants). Đối với nguyên âm, ta có 12 nguyên âm đơn (monophthongs) và 8 nguyên âm đôi (diphthongs). Khi kết hợp các âm với nhau, cách phát âm của từ sẽ được hình thành và mỗi từ đều có trọng âm. Ngoài ra, để có thể phát âm tiếng Anh chuẩn, học viên cần tập luyện cơ miệng và cơ lưỡi nhằm tạo ra các âm thanh đúng nhất.
Ngữ điệu (Intonation) trong tiếng Anh
Khác với tiếng Việt, tiếng Anh là ngôn ngữ có ngữ điệu. Việc nâng và hạ tone giọng và nhấn từ trong câu không chỉ tạo sự uyển chuyển khi giao tiếp, hỗ trợ thể hiện cảm xúc, mà còn giúp người nghe dễ dàng nắm bắt nội dung truyền đạt.
- Ngữ điệu trầm (Falling Intonation): Hạ giọng ở cuối câu trần thuật hay cuối câu hỏi với các từ where, what, why, when, how, who.
- Ngữ điệu bổng/ cao (Rising Intonation): Nâng giọng lên ở cuối những câu hỏi cần trả lời yes/no.
- Ngữ điệu kéo dài (Non-final Intonation): Nâng hay hạ giọng xảy ra ở giữa câu, và thường kéo dài ở cuối câu. Một số trường hợp sử dụng như suy nghĩ chưa kết thúc, những từ hay cụm từ giới thiệu ý mới, sau loạt từ được liệt kê.
- Ngữ điệu dao động (Wavering Intonation): Dùng để biểu đạt những cảm xúc trong các hoàn cảnh cụ thể.
Cách đọc nối âm trong tiếng Anh
Khi học phát âm, học viên không nên chỉ đọc tách biệt từng từ ghép thành câu, mà cần phải nối âm để có được sự diễn đạt trôi chảy và tự nhiên nhất. Tuy nhiên, chớ đánh đồng nối âm với nói nhanh, nếu không sẽ dẫn đến hiện tượng nuốt chữ.
- Liên kết phụ âm với nguyên âm: Nối phụ âm cuối của từ trước với nguyên âm đầu của từ tiếp theo tạo cảm giác từ thứ 2 bắt đầu bằng phụ âm.
- Liên kết phụ âm với cùng phụ âm: Khi 2 từ kế nhau kết thúc và bắt đầu với cùng một phụ âm, thì chỉ cần phát âm 1 phụ âm. Khi đó, ta sẽ không tạo ra khoảng cách khi nói 2 từ.
- Phát âm khi phụ âm nối với phụ âm: Khi 2 từ kế nhau kết thúc và bắt đầu bằng 2 phụ âm khác nhau thì khi nói sẽ không có nhịp dừng giữa 2 phụ âm đó. Nếu làm trái, bạn sẽ vô tình chèn nguyên âm vào giữa làm thay đổi nghĩa câu. (Ví dụ: “help / me” vô tình sai thành “help a me”).
Các lỗi phát âm tiếng Anh của người Việt
Bỏ qua âm cuối
Đây là lỗi gặp nhiều nhất khi người Việt phát âm tiếng Anh, vì trong tiếng Việt không đọc các âm cuối. Lỗi này có thể gây ra vài hiểu lầm. Ví dụ khi đọc các từ: fine, five, find, fight, fire – Nếu không phát âm rõ âm cuối, người nghe có thể hiểu sai ý hoặc không hiểu câu chuyện.
Không biết cách đọc phiên âm tiếng Anh khi tra từ điển
Từ nhỏ, chúng ta thường đọc và bắt chước theo những gì được dạy. Vì thế, bảng IPA là hoàn toàn xa lạ với học sinh, sinh viên Việt Nam. Khi tra từ điển, học viên không thể hiểu được phần phiên âm, dẫn đến việc không biết sửa lỗi sai phát âm như thế nào.
Phát âm lẫn lộn giữa các âm tiết
Không nắm rõ bảng IPA dẫn đến việc phát âm các âm tiết tiếng Anh bị sai lệch. Người Việt thường hay lẫn lỗi một số âm sau: /z/ và /s/, /s/ và /ʃ/… và phát âm sai /ð/ thành /z/ hay /d/, /ʒ/ và /dʒ/ thành bởi /z/.
Bỏ quên trọng âm
Trong tiếng Anh, chỉ cần chúng ta đặt sai trọng âm có thể làm thay đổi nghĩa của từ. Do đó khi học, nếu xem nhẹ phần nhấn âm của từ, việc này sẽ ảnh hưởng đến cuộc đối thoại của bạn. Không chỉ khiến người nghe khó hiểu mà đôi khi còn gây ra những hiểu lầm không đáng có.
Học ngoại ngữ luôn là thử thách đối với nhiều người, từ cách viết, từ vựng và đặc biệt là phát âm. Phát âm tiếng Anh chuẩn không khó nếu nắm vững hệ thống âm vị ngôn ngữ Anh, ngữ âm học cấu âm, bảng IPA và được giảng viên ngôn ngữ có chuyên môn cao, phát âm chuẩn trực tiếp hướng dẫn từ vỡ lòng.
Luyện chuẩn câu
Sau khi đã luyện thành thạo việc xác định phiên âm, khẩu hình, và trọng âm của từng từ, tiến đến một bước khó hơn là áp dụng phương pháp đó vào trọn vẹn một câu. Ở bước này, học viên không thể vội vàng mà cần sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và dưới sự hướng dẫn đúng của giáo viên. Vốn dĩ, người bản ngữ có thể nói cả một câu dài rất nhanh mà vẫn đầy đủ và chính xác toàn bộ nguyên âm, phụ âm, trọng âm là do họ đã có sự chuẩn xác trong từng từ đơn lẻ. Xin nhắc lại, học viên tuyệt đối không nên cố nói nhanh trong những lần tập luyện đầu tiên mà cần phải chậm rãi đọc thật chuẩn từng từ, đặc biệt chú ý tới âm kết thúc và trọng âm của từ dưới sự hướng dẫn trực tiếp của giảng viên Việt Nam Hiếu Học tại lớp. Cần ngăn chặn ngay nếu có sự phát âm sai tiếp diễn. Có thể bạn chưa biết về bộ nhớ cơ luôn tồn tại và hỗ trợ mọi hoạt động trong cơ thể chúng ta? Trong những ngày đầu, bạn tuyệt đối chỉ luyện tập, chỉnh phát âm khi có mặt giáo viên, không luyện tập tại nhà đến khi giáo viên yêu cầu.
Luyện ngữ điệu khi phát âm
Tiếng Anh tuy không có dấu như tiếng Việt nhưng vẫn có âm sắc lên xuống nhằm biểu đạt cảm xúc và ý tứ của người nói. Cùng một câu nói nhưng khi chúng ta lên giọng hay xuống giọng ở cuối câu đều sẽ mang sắc thái ý nghĩa khác hẳn nhau.
Hơn nữa, trọng âm sẽ giúp người nghe dễ dàng nắm bắt được ý chính của câu. Trong trường hợp đó, nếu những từ còn lại trong câu chúng ta có phát âm chưa được chuẩn hoàn toàn cũng sẽ không thực sự là một vấn đề to tát.